Diagnoza logopedyczna wg G. Jastrzębowskiej to „określony sposób postępowania badawczego, którego celem jest potwierdzenie bądź wykluczenie istnienia zjawisk logopedycznych oraz przewidywanie ich tendencji rozwojowych na podstawie objawów, patogenezy i patomechanizmów”.
Każda czynność w postępowaniu diagnostycznym wymaga zrealizowania pewnych ustalonych etapów działań. W logopedii stosuje się uniwersalny schemat badania logopedycznego, którego celem jest postawienie diagnozy i ustalenie rodzaju zaburzeń mowy.
Schemat badania logopedycznego (stosowany w diagnozowaniu wszystkich zaburzeń mowy)
Cel diagnozy: ustalenie rodzaju zaburzenia mowy, wyznacza kolejność kroków badawczych.
Czynności diagnostyczne:
I. Określenie problemu
- Badania wstępne:
- wywiad z dzieckiem, rodzicem i nauczycielem wychowawcą (ma na celu zgromadzenie informacji na temat pacjenta: wieku, zainteresowań, sytuacji rodzinnej, przebiegu rozwoju mowy, domniemanych przyczyn zaburzenia mowy, stanu zdrowia…);
- obserwacja (zachowań werbalnych);
- orientacyjne badanie mowy (przeprowadza się w trakcie rozmowy z pacjentem, zwraca się uwagę na to, czy pacjent mówi dużo i chętnie, jaki jest jego emocjonalny stosunek do mówienia, czy dziecko operuje zdaniami (prostymi, złożonymi), czy buduje poprawne wypowiedzi, czy wszystkie głoski realizuje prawidłowo, czy mówi płynnie, czy prawidłowo oddycha).
- Badania uzupełniające.
- badanie stanu i sprawności aparatu artykulacyjnego;
- badanie funkcji połykowej i oddechowej;
- orientacyjne badanie słuchu;
- badanie słuchu fonematycznego;
- badanie pamięci słuchowej;
- badanie prozodii mowy i emisji głosu;
- orientacyjne badanie lateralizacji.
II. Sformułowanie hipotez
3. Badania podstawowe:
- badanie rozumienia;
- badanie mówienia;
- badanie czytania i pisania.
4. Badania specjalistyczne (jeśli zachodzi taka potrzeba kierowanie do psychologa, pedagoga, ortodonty lub innych specjalistów).
III. Weryfikacja hipotez.
Na tym etapie ustala się program terapii, dobiera się odpowiednie metody, narzędzia i pomoce dydaktyczne).
Terapia logopedyczna ma na celu: usuwanie zaburzeń mowy, wad wymowy, przywracanie mowy w przypadku jej utraty, stymulowanie rozwoju mowy i podnoszenie sprawności językowej.
Terapia zaburzeń mowy obejmuje:
- Wywołanie prawidłowego wzorca artykulacyjnego danej głoski;
- Utrwalenie tego wzorca w ciągu mownym poprzez wprowadzenie go do mowy spontanicznej w ćwiczeniach.
Nauczanie poszczególnych dźwięków musi odbywać się według określonej kolejności działań¹, a każdy ćwiczony dźwięk musi przejść przez etapy: przygotowania narządów artykulacyjnych, wywołania dźwięku w izolacji, połączenia go z samogłoską w nagłosie, śródgłosie i wygłosie, ćwiczenia dźwięku w zdaniach, opowiadania obrazków. Dopiero po utrwalaniu jednego dźwięku można przejść do wprowadzenia następnego.
Zasady dydaktyczne stosowane w terapii logopedycznej (według Grażyny Jastrzębowskiej)
Zasady terapii logopedycznej – to najogólniejsze reguły, których logopeda powinien przestrzegać i którymi powinien się kierować przy planowaniu i prowadzeniu postępowania logopedycznego.
- Zasada wczesnego rozpoczynania terapii. Wczesna interwencja skraca czas terapii i zwiększa jej efektywność.
- Zasada indywidualizacji (indywidualnego podejścia do każdego pacjenta). Program terapii powinien być opracowany dla konkretnego pacjenta i pod kątem jego osobistego problemu. Środki, metody i pomoce powinny być dostosowane do jego poziomu intelektualnego, tempa pracy, kondycji psychicznej i fizycznej oraz rodzaju zaburzenia.
- Zasada wykorzystania w procesie terapii wszelkich możliwości pacjenta (angażowanie maksymalnej liczby zmysłów).
- Zasada kompleksowego oddziaływania. Z zaburzeniami mowy często współwystępują zaburzenia emocjonalne, zaburzenia zachowania i osobowości, opóźnienia
i upośledzenia rozwoju umysłowego, zaburzenia lateralizacji oraz funkcji percepcyjno – motorycznych (funkcji słuchowych, wzrokowych, ruchowych) istnieje więc potrzeba prowadzenia równolegle do terapii logopedycznej również terapii zaburzeń emocjonalnych i zaburzeń zachowania, terapii pedagogicznej (u osób z dysleksją, dysgrafią, dysortografią). - Zasada aktywnego i świadomego udziału. Pacjent musi czuć potrzebę ćwiczeń i rozumieć konieczność udziału w zajęciach.
- Zasada współpracy z najbliższym otoczeniem dziecka. Udzielenie informacji pacjentowi i jego rodzicom na temat rodzaju, stopnia i przyczyn zdiagnozowanych zaburzeń, uzasadnienie potrzeby wykonania dodatkowych badań specjalistycznych.
- Zasada systematyczności. (według schematów zgodnych z metodyką pracy logopedycznej. Zawierają one pewne następujące po sobie etapy, których kolejności należy bezwzględnie przestrzegać. Warunkiem przejścia do następnego etapu jest utrwalenie poprzedniego).
- Zasada stopniowania trudności. Terapię zawsze należy rozpoczynać od ćwiczeń najłatwiejszych dla danego pacjenta, potem realizować coraz trudniejsze.
¹ Genowefa Demel, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa 1996, WSiP.